Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku

VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Popielińska

Protokolant: sekr. sądowy Joanna Synak

po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 2018 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy I. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość świadczenia oraz o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołań I. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 06 lipca 2017r. oraz z dnia 04 sierpnia 2017 r.

obie decyzje o numerze nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 06 lipca 2017r. w ten sposób, że zobowiązuje pozwany organ rentowy do podjęcia z dniem 01 sierpnia 2017r. wypłaty przysługujących ubezpieczonemu I. W. świadczeń w zbiegu;

2.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 04 sierpnia 2017r. w ten sposób, że stwierdza, iż ubezpieczony I. W. nie jest zobowiązany do zwrotu pobranych świadczeń za okres od dnia 01 czerwca 2016r. do dnia 31 lipca 2017r. w kwocie 11.304,53 zł ( jedenaście tysięcy trzysta cztery złote 53/100 groszy ).

SSO Monika Popielińska

Sygn. akt VII U 4230/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z 06 lipca 2017 roku, wstrzymał I. W. z urzędu wypłatę świadczeń wypłacanych w zbiegu. Od dnia 01 sierpnia 2017 r. wstrzymano wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem. Po ponownym przeliczeniu świadczenia organ rentowy ustalił, iż ubezpieczonemu przysługuje emerytura w wysokości 2118,27 zł. Zdaniem organu ubezpieczony osiąga przychód, w związku z czym bez względu na jego wysokość może pobierać tylko jedno świadczenie - rentowe lub emerytalne.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył I. W.. Zaskarżonej decyzji zarzucił błędną wykładnię art. 104 ust. 1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez przyjęcie, iż otrzymywanie wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji członka zarządu spółdzielni mieszkaniowej stanowi przychód o jakim mowa w ustawie.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z 04 sierpnia 2017 roku, na podstawie art. 138 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że I. W. pobrał nienależne świadczenia za okres od 01 czerwca 2016 r. do 31 lipca 2017 roku w łącznej kwocie: 11 304,53zł. Jednocześnie organ zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu wskazanych świadczeń.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył I. W. wskazując m.in., iż zasadność ww. decyzji zależy od wyniku postępowania zainicjowanego odwołaniem od decyzji z dnia 06 lipca 2017 r.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie podnosząc w uzasadnieniu, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 22 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych istnieje obowiązek podlegania do ubezpieczeń społecznych członków rad nadzorczych wynagradzanych z tytułu pełnionej funkcji. W związku z tym jest to tytuł powodujący zmniejszenie lub zawieszenie emerytury lub renty ponieważ jest to przychód z tytułu działalności, która podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Działalność taką należy uznać jako inną pracę zarobkową, o której mowa w art. 104 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Zarządzeniem z dnia 09 listopada 2017 r. Sąd postanowił połączyć sprawy z ww. odwołań do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołujący I. W. posiada prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem od dnia 01 listopada 1997 r.

Decyzją z dnia 06 października 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał ubezpieczonemu emeryturę od dnia 02 sierpnia 2010 r. tj. od dnia następnego po dniu rozwiązania stosunku pracy.

Decyzją z dnia 17 lipca 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych po rozpatrzeniu wniosku ubezpieczonego I. W. z dnia 05 czerwca 2013 r. wznowił wypłatę renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy. Wysokość renty od lipca 2013 r. wynosiła miesięcznie 1544, 43 zł i została zmniejszona do połowy tj. 722,22 zł

Decyzje przyznające prawo do renty na dalsze okresy zawierały pouczenie, że prawo do świadczenia ulega zawieszeniu albo świadczenie to ulega zmniejszeniu w razie osiągnięcia przychodu z tytułu: zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz pobierania zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego, świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, dodatku wyrównawczego, a także wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, w tym także za granicą, chyba, że umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych stanowią inaczej (pkt. VI) W pouczeniu wskazano także, iż w przypadku osiągnięcia przychodu o którym mowa w punkcie VI bez względu na jego wysokość przysługuje jedno wybrane świadczenia

Pouczenie takie zawarte było również w decyzji dot. prawa wnioskodawcy do emerytury.

W okresie od czerwca 2016 r. do lipca 2017 ubezpieczony posiadał prawo do emerytury w wysokości:

⚫

od 01 czerwca 2016 r. do 28 lutego 2017 r. - 2108,27 zł brutto;

⚫

od 01 marca 2017 r. do 31 lipca 2017 r. - 2118,27 zł brutto.

W okresie od czerwca 2016 r. do lipca 2017 ubezpieczony posiadał prawo do renty w wysokości:

⚫

od 01 czerwca 2016 r. do 28 lutego 2017 r. 1611,13 zł brutto,

⚫

od 01 marca (...). do 31 lipca 2017 - 1621,76 zł brutto;

Świadczenia w zbiegu były wypłacane od 01 czerwca 2016 r. do 28 lutego 2017 r. w kwocie 2913,84 zł brutto (100 % emerytury i 50% renty), zaś od 01 marca 2017 r. do 31 lipca 2017 r. w kwocie 2929,15 zł brutto(100 % emerytury i 50% renty).

Dowód: decyzja z dnia 06.10.2010 r. k. 127 akt rentowych, decyzja z dnia 17.07.2013 r. k. 179 akt rentowych

W okresie od 15 czerwca 2016 roku skarżący pełni funkcję członka Rady Nadzorczej na które to stanowisko został powołany w dniu 15 czerwca 2016 r. przez Walne Zgromadzenie Członków Spółdzielni (...) w N. i otrzymywał w związku z tym wynagrodzenie ryczałtowe.

Ubezpieczony otrzymywał ryczałt miesięczny brutto 25% minimalnego wynagrodzenia za pracę od czerwca 2016 r. w wysokości:

⚫

Czerwiec -grudzień 2016 r. - 555 zł;

⚫

Styczeń-czerwiec 2017b r. - 600 zł;

Ubezpieczony nie jest zatrudniony w Spółdzielni (...) w N. na podstawie umowy o pracę ani na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Zaskarżoną decyzją z 06 lipca 2017 roku organ rentowy od dnia 01 sierpnia 2017 r. wstrzymano wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem.

Zaskarżoną decyzją z 04 sierpnia 2017 roku, organ rentowy stwierdził, że I. W. pobrał nienależne świadczenia za okres od 01 czerwca 2016 r. do 31 lipca 2017 roku w łącznej kwocie: 11 304,53zł z tytułu osiągniętego przychodu. Jednocześnie zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu wskazanych świadczeń.

Dowód: zaświadczenie z dnia14.07.2017 r. i. 31 .07.2017 r. k. 189 i k. 191 akt rentowych

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach ubezpieczeniowych oraz w aktach sprawy, których prawdziwość nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do kwestionowania ich wiarygodności z urzędu. Ustalenia faktyczne Sąd poczynił w oparciu o dokumentację dostarczoną przez strony. Dowód z dokumentów zgromadzonych w sprawie w zakresie w jakim posłużyły do ustalenia stanu faktycznego Sąd uznał za w pełni wiarygodny, gdyż dokumenty te nie budziły żadnych wątpliwości i nie były przez strony kwestionowane. Dowody w postaci dokumentów urzędowych Sąd ocenił na podstawie art. 244 § 1 k.p.c. ustalając, że skoro w toku procesu nie zostały skutecznie podważone, stanowią świadectwo tego, co zostało w nich urzędowo poświadczone. Powyższe dowody układają się zdaniem Sądu w spójną całość, wzajemnie się potwierdzając lub uzupełniając. Nie były też kwestionowane przez strony i Sąd dał im wiarę w całej rozciągłości.

Sąd dał wiarę twierdzeniom wnioskodawcy w zakresie braku świadomości co do konsekwencji wykonywania odpłatnie zadań członka rady nadzorczej. Pozostają one w spójności ze zgormadzonymi w sprawie dokumentami.

Mając na uwadze poczynione ustalenia , odwołanie należało uznać za zasadne.

Zdaniem organu rentowego, skoro ubezpieczony osiągnął przychód to niezasadnie pobierał na podstawie art.26 ust.1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych świadczenie zabiegowe w wysokości 100% emerytury i 50% renty wypadkowej. Zdaniem ubezpieczonego wynagrodzenie, które otrzymywał nie wpisuje się w ustawową definicję przychodu.

Wyjaśnić należy, iż w myśl art. 26 ust 1. ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( t. jedn. Dz. U. z 2017r. poz. 1773 ze zm.), osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:

1)przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo

2)emeryturę powiększoną o połowę renty.

Prawo to doznaje ograniczenia zgodnie z przepisem art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej, w myśl którego powyższego przepisu nie stosuje się jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu.

Dla zastosowania art.26 ust.3 ustawy wypadkowej kluczowe jest ustalenie, że osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wpadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów, w okresie pobierania świadczeń w zbiegu osiąga jakikolwiek przychód rozumiany według zasad ustawy o emeryturach i rentach z FUS z którym łączy się obowiązek ubezpieczenia społecznego.

Zgodnie z art. 104 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6.

Z mocy art.6 ust.1 pkt. 22 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są członkami rad nadzorczych wynagradzanymi z tytułu pełnienia tej funkcji.

W światle art.9 ust.4 ustawy z 30.października 1998r. o s.u.s. osoby o których mowa w art.6 ust.1 pkt.22 mające ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, a podstawę wymiaru składek stanowi przychód (art.18 ust.4 pkt.10 ustawy o s.u.s.) łącznie z kosztami uzyskania i kwotą podatku o których mowa w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Powyższe oznacza, że co do zasady świadczeniobiorca traci prawo do renty powiększonej o połowę emerytury albo emerytury powiększonej o połowę renty w przypadku osiągnięcia jakiegokolwiek przychodu powodującego zawieszenie lub zmniejszenie prawa do świadczeń.

Natomiast prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu służby, przy czym, za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności (art. 104 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Przychodem w rozumieniu art.104 ust.1 ustawy emerytalnej, który powoduje zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości, jest przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o którym mowa w ust.2 oraz z tytułu służby wymienionej w art.6 ust.1pkt 4 i 6. Zgodnie zaś z art.104 ust.2 tej ustawy, za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia, o której mowa w ust.1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inna pracę zarobkową albo prowadzenie działalności gospodarczej.

Stosownie do dyspozycji art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Z kolei w myśl art. 138 ust. 2 cytowanej ustawy za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Jednocześnie za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3 art. 138 ustawy).

Podkreślenia wymaga również, iż zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa przyjmuje się, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Nie każde bowiem przekazanie przez osobę wnioskującą o przyznanie świadczenia niewłaściwych danych skutkuje wobec niej zastosowaniem sankcji wynikającej z art. 84 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w postaci obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02 grudnia 2009 r.,

Jeżeli świadczenie było wypłacone bez podstawy prawnej, a pobierający świadczenie był odpowiednio pouczony, to świadczenie jest nienależne i podlega zwrotowi.

W tym stanie stwierdzić należy, że zasadność odwołania uzależniona była od ustalenia w pierwszej kolejności czy wynagrodzenie osiągnięte przez odwołującego w spornym okresie z tytułu pełnienia funkcji członka Rady Nadzorczej Spółdzielni (...) w N. było przychodem z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, a zatem z tytułu: zatrudnienia, służby, innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Należy podkreślić, że udział odwołującego w posiedzeniach rady nadzorczej Spółdzielni (...) niewątpliwie nie odbywał się w ramach stosunku pracy, służby i prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Udział w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej nie może być również uznany za inną pracę zarobkową. Przez pracę zarobkową należy rozumieć pracę w potocznym znaczeniu tego słowa, a więc np. wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych o charakterze cywilnoprawnym, za które otrzymuje się świadczenie wzajemne za wykonanie określonej pracy. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 listopada 2009 roku (I UK 140/09, LEX nr 564767). Co prawda w tej sprawie rozpatrywana była kwestia pracy zarobkowej w odniesieniu do uprawnień ubezpieczonych do zasiłku chorobowego, nie mniej jednak ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w art. 17 ust. 1 również posługuje się pojęciem pracy zarobkowej. Poczynione przez Sąd Najwyższy w w/w orzeczeniu rozważania mają charakter ogólny i definiują co należy rozumieć pod pojęciem pracy zarobkowej. Co istotne w powyższym orzeczeniu Sąd Najwyższy wyjaśnił także czym de facto jest uczestnictwo w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej i wypłacany z tego tytułu ryczałt. Sąd Najwyższy w tym zakresie również poczynił rozważania natury ogólnej wskazując, iż cel istnienia spółdzielni mieszkaniowej został zdefiniowany przede wszystkim jako zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków spółdzielni oraz ich rodzin. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż nie chodzi tu o zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych dowolnych osób, ale osób będących członkami spółdzielni (art. 1 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych). Oprócz zaspokajania potrzeb mieszkaniowych członków celem spółdzielni mieszkaniowej jest także zaspokajanie innych potrzeb związanych z dostarczaniem członkom lokali o innym przeznaczeniu. Tym, co odróżnia spółdzielnię mieszkaniową od innych podmiotów, jest zatem działanie na rzecz (w interesie) członków. Rada nadzorcza sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. Wszystko to oznacza, że uczestnictwo w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej jest formą społecznej działalności niektórych członków spółdzielni mieszkaniowej podejmowanej w interesie i na rzecz wszystkich pozostałych osób będących członkami tego dobrowolnego i samorządnego zrzeszenia. Tym samym ryczałt miesięczny przewidziany statutem uznać można jedynie za pewną rekompensatę czasu poświęconego na wykonywanie tych dodatkowych zadań przez niektórych tylko członków spółdzielni mieszkaniowej, bo trudno mu przydać charakter świadczenia wzajemnego za wykonywanie pracy w charakterze członka rady nadzorczej. Z tych też względów w ocenie Sądu Najwyższego ryczałt miesięczny za udział w posiedzeniach rady nadzorcze spółdzielni mieszkaniowej nie może być uznany za pracę zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Zdaniem Sądu powyższe rozważania można z powodzeniem odnieść do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy albowiem zarówno w art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa jak i w art. 104 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ustawodawca posłużył się tożsamym stwierdzeniem „pracy zarobkowej”.

Podkreślić należy, iż zgodnie z Regulaminu Rady Nadzorczej Spółdzielni (...) w N. wynika, że w skład rady nadzorczej nie mogą wchodzić osoby będące pracownikami Spółdzielni (§ 3 ust. 4), Zgodnie zaś z art. 82 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U.2018.0.845 t.j.) Członkowie innych niż zarząd organów spółdzielni mieszkaniowej pełnią swoje funkcje społecznie, z tym że statut może przewidywać wynagrodzenie za udział w posiedzeniach, które jest wypłacane w formie miesięcznego ryczałtu bez względu na ilość posiedzeń i nie może być większe niż minimalne wynagrodzenie za pracę, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę . W skład rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej nie mogą wchodzić osoby, będące pracownikami spółdzielni.

Nie ulega więc wątpliwości, że odwołujący jako członek Spółdzielni (...) uczestnicząc w posiedzeniach rady nadzorczej tej Spółdzielni nie wykonywał innej pracy zarobkowej w rozumieniu art. 104 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zasiadając w radzie nadzorczej odwołujący działał na rzecz członków Spółdzielni będąc członkiem tej Spółdzielni, a uzyskiwany przez niego ryczałt z tego tytułu nie był ekwiwalentem za wykonywaną pracę, lecz rekompensatą za czas poświęcony na wykonywanie działań na rzecz Spółdzielni i to bez względu na ich zakres i ilość posiedzeń.

Reasumując, przychód odwołującego z tytułu ryczałtu za uczestnictwo w posiedzeniach rady nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej (...) stanowił przychodu powodującego zawieszenie lub zmniejszeni świadczenia emerytalnego lub rentowego na podstawie art. 104 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Tym samym nie mógł on być uwzględniony w rozliczeniu rocznym, co w konsekwencji skutkowało tym, że przychód nie przekroczył dolnej kwoty granicznej, a żądanie od niej zwrotu kwoty 11 304,53zł jako świadczenia nienależnie pobranego było nieuzasadnione.

Niezależnie od powyższego, nawet gdyby uznać, że uczestnictwo w sesjach rady nadzorczej stanowi jednak inną pracę zarobkową w rozumieniu art. 104 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, to zwrot świadczeń uznanych za nienależne jest możliwy jedynie w przypadku, gdy świadczeniobiorca został dostatecznie pouczony o braku prawa do pobierania świadczenia. Ważny jest stan jego świadomości, czy w dobrej wierze pobierał otrzymywane świadczenie.

Przepis, art. 138 ust. 2 ustawy z 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. ustanawiając obowiązek zwrotu świadczenia przez osobę, która pobrała nienależne świadczenie, wskazuje istotną cechę nienależnie pobranego świadczenia w ujęciu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (podobnie jak w ustawie emerytalnej), określając ją jako differentia specifica, tj. świadomość (złą wiarę) osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania tego świadczenia w całości lub w części od początku albo w następstwie później zaszłych zdarzeń.

Warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części). Pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 19.05.2016 roku, III AUa 678/15; wyrok Sądu Najwyższego z 3.02.2016 roku, I UK 63/15).

Obowiązek zwrotu świadczenia obciąża więc tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, mając świadomość jego nienależności. Dotyczy to zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach dotyczących braku prawa do pobierania świadczenia jak i osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenie Świadomość nienależności świadczenia może mieć źródło w pouczeniu udzielonym przez organ rentowy co do okoliczności powodujących konieczność zwrotu świadczenia bądź też może wynikać z zawinionego działania osoby, która spowodowała wypłatę świadczeń. Pouczenie osoby pobierającej świadczenie o okolicznościach powodujących ustanie prawa do świadczenia albo wstrzymania wypłaty świadczenia w całości lub części ma doniosły charakter z uwagi na fakt, iż przesądza o świadomości ubezpieczonego pobrania świadczenia bez podstawy prawnej. Powinno ono zawierać informację o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczenia lub wstrzymanie jego wypłaty w całości lub części oraz zobowiązanie powiadomienia organu rentowego o zajściu tych okoliczności. Obowiązek udzielenia pouczenia obciąża organ rentowy, który w przypadku sporu zobowiązany jest do wykazania skutecznego doręczenia prawidłowego pouczenia (wyrok Sądu Najwyższego z 11.08.2010 roku, II UK 79/10).

Pouczenie jest więc elementem konstrukcyjnym pojęcia nienależnego świadczenia, a jego brak czyni świadczenie wypłacone bez podstawy prawnej niezwracalnym. Obowiązek udzielenia pouczenia organ rentowy realizuje na różne sposoby, wśród których najbardziej rozpowszechnioną formę stanowi zamieszczanie szczegółowych pouczeń na drukach wniosków o świadczenia, bądź decyzji organu rentowego, w szczególności przyznających prawo do świadczenia. Zapoznanie się z właściwym co do treści i formy pouczeniem jest obowiązkiem świadczeniobiorcy. Osoba, która miała możliwość zapoznania się ze stosowną informacją, a zaniechała jego przeczytania, nie może zostać zwolniona z obowiązku zwrotu świadczenia

Pouczenie nie może być abstrakcyjne i niekonkretne. Musi się odnosić do pobieranego przez uprawnionego świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z 10.12.1985 roku, II URN 207/85). Za należyte pouczenie można uznać tylko takie, które jest wyczerpujące i wyraźne. Pouczenie musi być zgodne z aktualnie obowiązującymi przepisami i zrozumiałe dla osoby, do której jest kierowane. O właściwym pouczeniu w zakresie braku prawa do pobierania świadczenia, w myśl art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej czy art. 138 ust.2 ustawy emerytalnej można mówić dopiero wówczas, gdy organ rentowy doprecyzował treść pouczenia w sposób czyniący je jasnym, czytelnym i zrozumiałym dla ubezpieczonego. W praktyce nie jest możliwe, aby organ rentowy odnosił pouczenie indywidualnie do każdego pobierającego świadczenie, nie da się bowiem przewidzieć, które z okoliczności przewidzianych w licznych przepisach wystąpią u danego świadczeniobiorcy. Wobec tego dopuszczalne jest przytoczenie przepisów określających okoliczności, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczenia. Udzielona informacja musi być jednak zrozumiała i powinna umożliwiać pobierającemu świadczenie odniesienie jej do własnej sytuacji.

Wprawdzie w decyzjach doręczonych odwołującemu był on wielokrotnie pouczany, że prawo do wypłacanych mu świadczeń ulega zawieszeniu albo świadczenie to ulega zmniejszeniu w razie osiągnięcia przychodu z tytułu: zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz pobierania zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego, świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, dodatku wyrównawczego, a także wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, jednakże z jego treści nie wynika, że prawo do zbiegu świadczeń doznaje ograniczenia w przypadku osiągania przychodu z tytułu funkcji pełnionej w radzie nadzorczej. Treść tych informacji nie była na tyle wyraźna, by ubezpieczony uznał je za czytelne.

W ocenie Sądu pouczenia zawarte w decyzjach o przytoczonej wyżej treści nie były na tyle zrozumiałe, by umożliwić odniesienie ich treści do własnej sytuacji. Powyższe oznacza, że zawarta w tych decyzjach informacja nie jest pouczeniem wskazanym w ww. przepisach , rozumianym jako pouczenie o okolicznościach powodujących spełnienie przesłanek wskazanych w powołanym przepisie. Tym samym powoduje to uznanie, że organ nie może obecnie na podstawie przepisów o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń żądać ich zwrotu. Brak jest bowiem w przedstawionych przez organ dowodach potwierdzenia dokonania pouczenia wobec odwołującego o sytuacjach powodujących ustanie jego prawa do zbiegu świadczeń i wstrzymanie wypłaty jednego z nich. Tym samym żądane świadczenia nie stanowią świadczeń nienależnych w rozumieniu wskazanego przepisu.

W tym stanie rzeczy Sąd uwzględniając wskazane wyżej unormowania prawne na mocy art. 477 14 § 2 kpc orzekł jak w pkt 1 i 2 wyroku.

SSO Monika Popielińska