Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku

VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Popielińska

Protokolant: st. sekr. sądowy Ala Pilewska-Grabowska

po rozpoznaniu w dniu 04 kwietnia 2014 r. w Gdańsku

sprawy J. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania J. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 21 czerwca 2011 r. nr (...)-1/15/EM

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązuje pozwany organ rentowy do przeliczenia wysokości świadczenia emerytalnego ubezpieczonego J. G., przy uwzględnieniu najkorzystniejszego wariantu ,przyjmując do ustalenia wysokości emerytury wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 78,05 % (siedemdziesiąt osiem 05/100 procent ) ;

2.  W pozostałym zakresie oddala odwołanie;

3.  Nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania zaskarżonej decyzji;

4.  Wniosek ubezpieczonego o wyrównanie świadczenia emerytalnego od dnia 01 lipca 2011r. i wypłatę zaległego świadczenia wraz z ustawowymi odsetkami zawarty w piśmie procesowym z dnia 03 grudnia 2012r. i podtrzymany w piśmie procesowym z dnia 20 lutego 2014r. , przekazać pozwanemu organowi rentowemu do rozpoznania.

/ Na oryginale właściwy podpis. /

Sygn. akt VII U 2992/11

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 czerwca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał ubezpieczonemu J. G. prawo do emerytury od dnia 01 czerwca 2011 r. tj. od osiągnięcia okresu uprawniającego do świadczenia. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia (lata 1980-1981, 1991, 1993-2009). Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 61,39%, kwota bazowa 2.822,66 zł, zaś podstawa wymiaru 1.732,83 zł. Wysokość świadczenia na dzień 01 lipca 2011 r. wyniosła kwotę 1.439,70 zł do wypłaty (k. 129 akt rentowych).

Odwołanie z dnia 13 lipca 2011 r. od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony J. G., zarzucając, iż pozwany nie uwzględnił dwóch jego wniosków o obliczenie podstawy emerytury na bazie przedłożonych angaży i przeszeregowań za lata 1970-1979, pomimo możliwości ustalenia jego zarobków zastępczych na podstawie wynagrodzenia pracownika innego zakładu pracy. Zarzucił nadto, iż nie uwzględniono zaświadczenia o jego średnim wynagrodzeniu z ostatnich 3 miesięcy z dnia 28 lutego 1978 r. z Zarządu (...). Wyjaśnił nadto, iż wysokość osiąganych zarobków – wobec niezachowania się dokumentacji płacowej z macierzystego zakładu pracy – udowadnia innymi środkami dowodowymi niż zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu i na tej podstawie wniósł o ustalenie wysokości emerytury w oparciu o wskazane wytyczne. (k. 2 akt sprawy).

W odpowiedzi z dnia 12 września 2011 r. na odwołania pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powołując się na argumentację wskazaną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji – wyjaśniając, iż za okres, za który wnioskodawca przedłożył jedynie angaże dotyczące wysokości stawki godzinowej, bez jednoczesnego przedstawienia karty czasu pracy (z której wynikałaby ilość przepracowanych godzin), uwzględniono mu jedynie wynagrodzenie minimalne (k. 3-4 akt sprawy).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony J. G., urodzony w dniu (...), z zawodu technik mechanik, w dniu 04 maja 2011 r. złożył do pozwanego organu wniosek o przyznanie prawa do emerytury.

dowód: wniosek ubezpieczonego o emeryturę – k. 1-3 akt rentowych

Decyzją z dnia 21 czerwca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał ubezpieczonemu J. G. prawo do emerytury od dnia 01 czerwca 2011 r. tj. od osiągnięcia okresu uprawniającego do świadczenia. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia (lata 1980-1981, 1991, 1993-2009). Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 61,39%, kwota bazowa 2.822,66 zł, zaś podstawa wymiaru 1.732,83 zł. Wysokość świadczenia na dzień 01 lipca 2011 r. wyniosła kwotę 1.439,70 zł do wypłaty .

( okoliczność niesporna )

W okresie od dnia 01 września 1963 r. do dnia 30 czerwca 1981 r. wnioskodawca był zatrudniony w Zarządzie (...) (obecnie Zarząd (...) S.A. w G.) na stanowiskach ucznia zasadniczej szkoły zawodowej, sztauera oraz operatora sprzętu zmechanizowanego.

W trakcie zatrudnienia w tym przedsiębiorstwie ubezpieczony korzystał z urlopu bezpłatnego:

⚫

od dnia 13 lipca 1966 r. do dnia 31 sierpnia 1966 r.

⚫

od dnia 06 kwietnia 1976 r. do dnia 21 listopada 1977 r.

⚫

od dnia 23 maja 1978 r. do dnia 10 lutego 1979 r.

⚫

od dnia 18 marca 1981 r. do dnia 30 czerwca 1981 r.

dowód: świadectwo pracy z dnia 26 listopada 2010 r. – k. 43 akt rentowych, świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych (5 sztuk, każde z dnia 26 listopada 2010 r.) – k. 45-53 akt rentowych, kopie akt osobowych ubezpieczonego – k. 15-35 akt rentowych, akta osobowe ubezpieczonego – osobne teczki w aktach sprawy

Pracodawca ubezpieczonego ze spornego okresu zatrudnienia – Zarząd (...) (obecnie Zarząd (...) S.A. w G.) – należał wówczas do Zjednoczenia (...) z/s w K..

Do (...) powyższego należały także – poza pracodawcą ubezpieczonego – Zarząd Morskiego (...), Zarząd Morskiego (...), Zarząd Morskiego (...) oraz Zarząd Morskiego (...) w K..

W ramach tegoż (...) – a co za tym idzie, w poszczególnych zarządach portów morskich – obowiązywał szereg układów zbiorowych pracy:

⚫

Zbiorowy Układ Pracy pracowników zatrudnionych w Zarządach (...) z dnia 26 lutego 1959r. wraz z protokołem dodatkowym nr 28 z dnia 27 czerwca 1966r. w sprawie zmiany niektórych przepisów dotyczących zasad wynagradzania robotników przeładunkowych oraz robotników obsługi sprzętu zmechanizowanego.

⚫

Zbiorowy układ pracy dla pracowników zatrudnionych w Zarządach (...) – wyd. II – stan na dzień 01 października 1968 r.

⚫

Zbiorowy układ pracy dla pracowników zatrudnionych na statkach pływających w żegludze portowej, przybrzeżnej i na wodach osłoniętych – wyd. II – stan na dzień 31 grudnia 1971 r.

⚫

Zbiorowy układ pracy dla pracowników zatrudnionych w Zarządach (...) – wyd. III zaktualizowane – stan na dzień 28 lutego 1973 r.

⚫

Zbiorowy układ pracy dla pracowników zatrudnionych na statkach pływających w żegludze portowej, przybrzeżnej i na wodach osłoniętych – stan na dzień 08 stycznia 1975 r.

⚫

Układ zbiorowy pracy pracowników lądowych przedsiębiorstw zgrupowanych w Zjednoczeniu (...) oraz Przedsiębiorstw Państwowych (...) z dnia 17 stycznia 1975 r.

⚫

Układ zbiorowy pracy dla pracowników zatrudnionych na statkach pływających w żegludze portowej, przybrzeżnej i na wodach osłoniętych – stan na dzień 17 stycznia 1975 r.

W zakładach powyższych w latach zatrudnienia ubezpieczonego nie obowiązywały odrębne regulaminy wynagradzania ani regulaminy premiowania pracowników.

dowód: pismo procesowe ubezpieczonego z dnia 12 lipca 2013 r. – k. 258 akt sprawy, pismo Zarządu (...) sp. z o.o. z dnia 26 sierpnia 2013 r. – k. 266 akt sprawy, pismo Zarządu (...) S.A. w S. z dnia 28 sierpnia 2013 r. – k. 269 akt sprawy, pismo Zarządu (...) S.A. w G. z dnia 02 września 2013 r. – k. 271 akt sprawy, notatka służbowa z dnia 09 września 2013 r. – k. 272 akt sprawy, pismo Zarządu (...) S.A. w G. z dnia 02 listopada 2011 r. – k. 43 akt sprawy, teksty poszczególnych układów zbiorowych pracy – osobne koperty w aktach sprawy i koperta na k. 44 akt sprawy , protokół dodatkowy nr 28 k. 292-296 akt sprawy

W archiwum zakładowym pracodawcy nie zachowała się dokumentacja pracownicza w postaci akt osobowych, kartotek płacowych pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie m.in. w latach 1965-1979 – wszystkie bowiem dokumenty płacowe sprzed 1980 r. uległy likwidacji zgodnie z obowiązującymi przepisami. Dopiero od listopada 1991 r. obowiązuje przepis obligujący pracodawcę do przechowywania dokumentacji przez okres 50 lat – uprzednio zaś termin przewidywał jedynie 12 lat. Pracodawca nie dysponuje żadnymi dokumentami potwierdzającymi wynagrodzenie wnioskodawcy z lat 1965-1979 ani też dokumentami jakiegokolwiek innego pracownika, zatrudnionego w w/w okresie na równorzędnym stanowisku pracy.

dowód: pisma Zarządu (...) S.A. w G. – k. 21, 23, 25, 109 i 111 akt sprawy

W latach 1976-1979 ubezpieczony jako operator sprzętu zmechanizowanego uzyskiwał następujące łączne wynagrodzenie (uwzględniające zarówno staż pracy w kraju, jak i przyjęte za okresy pracy eksportowej za granicą zarobki zastępcze pracownika zatrudnionego na stanowisku operatora przeładunkowego sprzętu zmechanizowanego ), przekładające się na wartości wskaźnika wysokości podstawy wymiaru:

⚫

1976

• wynagrodzenie ustalone na podstawie angaży w kwocie 9.149,43 zł, w tym: 8.055,60 zł płacy zasadniczej, 805,56 zł dodatku stażowego oraz 288,27 zł deputatu węglowego

• zarobki zastępcze za okres pracy eksportowej na budowie zagranicznej od dnia 06 kwietnia 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r., przyjęte z (...) sp. z o.o. w Ś. – 46.664,44 zł

• wynagrodzenie łączne 55.813,87 zł

• wskaźnik wysokości podstawy wymiaru – 108,65%

1977

• wynagrodzenie ustalone na podstawie angaży w kwocie 3.947,38 zł, w tym: 3.479,80 zł płacy zasadniczej, 347,98 zł dodatku stażowego oraz 119,60 zł deputatu węglowego

• zarobki zastępcze za okres pracy eksportowej na budowie zagranicznej za okres od dnia 01 stycznia 1977 r. do dnia 21 listopada 1977 r., przyjęte z (...) sp. z o.o. w Ś. – 67.790,89 zł

• wynagrodzenie łączne 71.738,27 zł

• wskaźnik wysokości podstawy wymiaru – 130%

1978

• wynagrodzenie ustalone na podstawie angaży w kwocie 18.634,67 zł, w tym: 17.708 zł płacy zasadniczej, 730,80 zł dodatku stażowego oraz 195,87 zł deputatu węglowego

• zarobki zastępcze za okres od dnia 23 maja 1978 r. do 31 grudnia 1978 r., przyjęte z (...) sp. z o.o. w Ś. – 57.077,17 zł

• wynagrodzenie łączne 75.641,84 zł

• wskaźnik wysokości podstawy wymiaru – 129%

1979

• wynagrodzenie ustalone na podstawie angaży w kwocie 44.088,57 zł, w tym: 38.440 zł płacy zasadniczej, 3.844 zł dodatku stażowego oraz 949,57 zł deputatu węglowego

• zarobki zastępcze za okres pracy eksportowej na budowie zagranicznej za okres od dnia 23 maja 1978 r. do 31 grudnia 1978 r., przyjęte z (...) sp. z o.o. w Ś. –11.499,13 zł

• wynagrodzenie łączne 55.587,70 zł

• wskaźnik wysokości podstawy wymiaru – 87%.

W poszczególnych latach w/w okresu ubezpieczony uzyskiwał wynagrodzenie, przekładające się na wskaźnik wysokości podstawy wymiaru za dany rok :

⚫

1970 – 20.885,60 zł - 77,87%

⚫

1971 – 21.339,84 zł - 75,42%

⚫

1972 – 21.189,28 zł - 70,38%

⚫

1973 – 21.527,36 zł - 64,11%

⚫

1974 – 26.277,50 zł - 68,75%

⚫

1975 – 33.004,88 zł - 70,29%

⚫

1976 – 55.813,87 zł - 108,65%

⚫

1977 – 71.738,27 zł - 130,00%

⚫

1978- 75.641,84 zł - 129,00 %

⚫

1979 – 55.587,70 zł - 87,00 %

⚫

1980 – 105.389 zł - 145,40%

⚫

2000 – 13.270 zł - 57,48%

⚫

2001 – 14.499,25 zł - 58,60%

⚫

2002 – 15.181,07 zł - 59,30%

⚫

2003 – 15.682,20 zł - 59,36%

⚫

2004 – 16.265,14 zł - 59,20%

⚫

2005 – 16.983,27 zł - 59,46%

⚫

2006 – 17.770,40 zł - 59,78%

⚫

2008 – 20.928,56 zł - 59,24%

⚫

2009 – 22.989,60 zł - 61,74%.

W konsekwencji przyjęcia wskazanych wyżej wskaźników przeciętnej podstawy wymiaru składek wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z w/w lat kalendarzowych (1970-1980 oraz 2001-2006, 2008-2009 ) ustalony jako iloraz sumy wskaźników z poszczególnych lat oraz ilości lat (20) wynosi 78,05% i jest wyższy od ustalonego w spornej decyzji (61,39%).

dowód: opinia oraz opinia uzupełniającej biegłej sądowej księgowej – k, 218-230 akt sprawy, tabela nr 1 – zestawienie wynagrodzenia ubezpieczonego z lat 1963-1979 – k. 230 akt sprawy, pismo (...) sp. z o.o. w Ś. z dnia 21 grudnia 2012 r. – k. 190 akt sprawy, zaświadczenie z dnia 28 lutego 1978 r. – k. 67 akt rentowych, Rp- 7 z Zarządu (...) S.A k. 71 akt ZUS, dane o wysokości wynagrodzeń i wskaźnikach – k. 412 akt ZUS, akta osobowe koperta k. 135 akt sprawy

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach ubezpieczeniowych oraz w aktach sprawy, których prawdziwość nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do kwestionowania ich wiarygodności z urzędu. Ustalenia faktyczne Sąd poczynił w oparciu o dokumentację dostarczoną przez strony. Dowód z dokumentów zgromadzonych w sprawie w zakresie w jakim posłużyły do ustalenia stanu faktycznego Sąd uznał za w pełni wiarygodny, gdyż dokumenty te nie budziły żadnych wątpliwości i nie były przez strony kwestionowane. Dowody w postaci dokumentów urzędowych Sąd ocenił na podstawie art. 244 § 1 k.p.c. ustalając, że skoro w toku procesu nie zostały skutecznie podważone, stanowią świadectwo tego, co zostało w nich urzędowo poświadczone. Powyższe dowody układają się zdaniem Sądu w spójną całość, wzajemnie się potwierdzając lub uzupełniając. Nie były też kwestionowane przez strony i Sąd dał im wiarę w całej rozciągłości.

Wyjątek od powyższego stanowi treść zaświadczenia z dnia 28 lutego 1978 r. (k. 67 akt rentowych) – co zostanie szerzej omówione poniżej – a któremu Sąd dał wiarę jedynie w części.

Podstawę ustaleń wysokości wynagrodzenia stanowiła opinia wydana przez biegłą sądową z zakresu księgowości w oparciu o tezę dowodową postanowienia z dnia 25 stycznia 2013r. oraz z dnia 09 września 2013r. Opinia ta ,w ocenie Sądu , została sporządzona w sposób rzeczowy i konkretny, zawiera jasne, logiczne i przekonujące wnioski. Zostały one uzasadnione w sposób wyczerpujący i zgodny z wiedzą księgową posiadaną przez biegłą sądową oraz z odniesieniem się do dostarczonej dokumentacji źródłowej , dlatego też Sąd w pełni je podzielił – za wyjątkiem zasadności zaliczenia do wynagrodzenia 10% premii za okres od 01 września 1967r. do 31 października 1979r . (opinia uzupełniająca k. 282-291), o czym w dalszej części uzasadnienia.

Mając na uwadze powyższe ustalenia ,Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonego J. G. jest częściowo zasadne i jako takie zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z art. 111 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.), dalej: ustawa, wysokość emerytury lub renty oblicza się ponownie, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, od podstawy wymiaru ustalonej w myśl art. 15, jeżeli do jej obliczenia wskazano podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe na podstawie przepisów prawa polskiego:

1) z liczby kolejnych lat kalendarzowych i w okresie wskazanym do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru świadczenia,

2) z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z 20 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o przyznanie emerytury lub renty albo o ponowne ustalenie emerytury lub renty, z uwzględnieniem art. 176,

3)z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury lub renty,

- a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio obliczonego.

Stosownie zaś do treści art. 15 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy, podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.

Według art. 15 ust. 2a tejże ustawy, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

Wskazać w tym miejscu należy, iż wybór okresu należy do osób zainteresowanych, jednakże ustawa określa w sposób wiążący pewne ramy czasowe, do których osoby te muszą się stosować. Możliwe jest zatem:

⚫

wybranie kolejnych (następujących bezpośrednio po sobie, bez względu na ewentualne przerwy w ubezpieczeniu) 10 lat z dwudziestolecia bezpośrednio poprzedzającego rok złożenia wniosku emerytalnego/rentowego

⚫

wybranie z całego okresu podlegania ubezpieczeniu dowolnych (niekoniecznie kolejnych) 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia stosownego wniosku. Skorzystanie z możliwości wyliczenia podstawy wymiaru z 20 lat (art. 15 ust. 6) możliwe jest wyłącznie po złożeniu wniosku. Oznacza to, że w przypadku milczenia zainteresowanych organy rentowe zobligowane są do ustalenia podstawy z okresu 10–letniego.

Należy mieć także na uwadze, iż zgodnie z przepisami § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno–rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. nr 10 poz. 49 ze zm.) środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu stanowiącego podstawę wymiaru emerytury lub renty są dla pracowników – zaświadczenia zakładów pracy wystawione według wzoru ustalonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy dotyczące okresów zatrudnienia i wysokości osiąganych zarobków. Rozporządzenie powyższe co prawda utraciło moc z dniem 23 listopada 2011 r., jednakże obecnie obowiązujące rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r. nr 237 poz. 1412) w analogicznej regulacji § 21 wskazuje, iż środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.

Dodać przy tym trzeba, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego w postępowaniu sądowym nie obowiązuje ograniczenie co do środków dowodowych stwierdzających wysokość zarobków lub dochodów stanowiących podstawę wymiaru emerytury lub renty określane w § 20 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1997 – sygn. akt II UKN 186/97, OSN – 1998/11/342), jednakże co należy podkreślić , dla poczynienia wiarygodnych ustaleń faktycznych konieczne jest ustalenie wysokości zarobków w sposób precyzyjny i pewny i to na ubezpieczonym spoczywa obowiązek przedłożenia w organie rentowym dokumentów niezbędnych nie tylko do przyznania prawa do świadczenia, ale również mających wpływ na jego wysokość (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2001 r. II UKN 297/00). Powyższe przekłada się również na postępowanie sądowe .

Wykrycie prawdy przez sąd ogranicza się bowiem w zasadzie do przeprowadzenia dowodów zgłoszonych przez strony, bowiem na nich spoczywa ciężar dowodu (art. 6 k.c.), zasada prawdy materialnej nie może bowiem przekreślać kontradyktoryjności procesu, gdyż – ciężar wskazania niezbędnych dowodów spoczywa przede wszystkim na stronach procesowych. Działanie sądu z urzędu i przeprowadzenie dowodu niewskazanego przez stronę jest po uchyleniu art. 3 § 2 k.p.c. dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach procesowych oraz musi wypływać z opartego na zobiektywizowanej ocenie przekonania o konieczności jego przeprowadzenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 grudnia 2010 r. I BU 8/10).

Na wstępie wskazać należy, iż stanowisko skarżącego J. G. sprowadzało się konsekwentnie– począwszy od treści jego odwołania od spornej decyzji (k. 2 akt sprawy) dalej przez całe postępowanie (m.in. k. 241, 258 oraz 359-360 akt sprawy) – do kwestionowania dwóch aspektów wyliczenia dokonanego przez organ rentowy, mianowicie:

⚫

przyjęcia minimalnego wynagrodzenia za okresy urlopów bezpłatnych tj. pracy eksportowej ubezpieczonego w ZSRR zamiast zastosowania wynagrodzenia zastępczego (innego pracownika z innego zakładu pracy zatrudnionego na analogicznym stanowisku pracy)

⚫

nie uwzględnienia wynagrodzenia za grudzień 1977 r. w kwocie 5.200 zł – pomimo przedłożonego w tym zakresie zaświadczenia z dnia 28 lutego 1978 r. (k. 67 akt rentowych).

W niniejszej sprawie wyliczenie wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego było podstawą do rozpoznania zasadności wniesionego odwołania , ubezpieczony zatem prawidłowo oceniając zasadę rozkładu ciężaru dowodu w tym postępowaniu, wnioskował m.in. o uzyskanie danych o zarobkach zastępczych za lata 1976-1979 oraz o dopuszczenie dowodu z opinii biegłej z zakresu księgowości dla ustalenia wysokości wynagrodzenia we wnioskowanych okresach dla ustalenia wyższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury, które to dowody Sąd uwzględnił i przeprowadził.

Cytowana już powyżej ogólna regulacja ustawowa - art. 15 ust. 2a ustawy – stanowi, iż jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. Taką zasadę wobec braku danych o zarobkach ubezpieczonego zastosował w zaskarżonej decyzji organ rentowy.

Należy jednak w powyższym zakresie uwzględnić również przepis szczegółowy, zawarty w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. z 1989 r. nr 11 poz. 63 j.t.). § 10 pkt 2 powyższego rozporządzenia wskazuje, iż jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę. Pozwala on więc na wyliczenie konkretnemu pracownikowi wysokości świadczenia z uwzględnieniem tzw. wynagrodzenia zastępczego.

W zakresie zatem pierwszego z kwestionowanych ustaleń pozwanego organu rentowego jak w zaskarżonej decyzji – tj. możliwości przyjęcia wynagrodzenia zastępczego za okresy pracy eksportowej w miejsce wynagrodzenia minimalnego – Sąd Okręgowy ,uwzględniając powyższą regulację prawną, podzielił zasadność powyższego żądania ubezpieczonego, co znalazło odzwierciedlenie w zakresie dokonanych ustaleń wynagrodzenia J. G. za sporne lata 1976-1979 w oparciu o wiarygodne zaświadczenie o zarobkach zastępczych przedstawione przez (...) Handlowy (...) z dnia 21 grudnia 2012r. ( k. 190 akt sprawy ) . Powyższe ustalenie pozwoliło na przyjęcie za okresy od dnia 06 kwietnia 1976 r. do dnia 21 listopada 1977 r. oraz od dnia 23 maja 1978 r. do dnia 10 lutego 1979 r. (świadectwo pracy – k. 43 akt rentowych) wynagrodzenia pracownika zatrudnionego w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę – dokładnie na stanowisku operatora przeładunkowego sprzętu zmechanizowanego – w (...) sp. z o.o. w Ś., bazując na piśmie w/w zakładu z dnia 21 grudnia 2012 r. (k. 190 akt sprawy). Sąd przyjął zatem kwoty odpowiednio: 1976 - 46.664,44 zł, 1977 - 67.790,89 zł, 1978 - 75.641,84 zł oraz 1979 - 55.077,17 zł (w wariancie bez zasiłku chorobowego) w miejsce wynagrodzenia minimalnego.

Sąd przyjął za wiarygodne i miarodajne dane podane przez (...) Handlowy (...) , albowiem należy mieć na uwadze , iż stosowne zaświadczenia o wynagrodzeniu zastępczym może wystawić zakład pracy inny od macierzystego . W ocenie Sądu powyższe stało się w przedmiotowej sprawie koniecznością wobec ustalenia, iż w archiwum zakładowym pracodawcy nie została do dziś zachowana dokumentacja w postaci kartotek płacowych za lata 1965-1979 – wszystkie bowiem dokumenty płacowe sprzed 1980 r. uległy likwidacji. Dopiero od listopada 1991 r. obowiązuje przepis obligujący pracodawcę do przechowywania dokumentacji przez okres 50 lat – uprzednio zaś termin przewidywał jedynie 12 lat (szerzej opisane zmiany w tym zakresie – k. 29-30 akt sprawy), dlatego też pracodawca nie dysponuje żadnymi dokumentami potwierdzającymi wynagrodzenie ubezpieczonego z lat 1965-1979 ani też dokumentami jakiegokolwiek innego pracownika, zatrudnionego w w/w okresie na równorzędnym stanowisku pracy (pisma Zarządu (...) S.A. w G. – k. 21, 23, 25, 109 i 111 akt sprawy). Powyższe uzasadniało – w uwzględnieniu wniosku ubezpieczonego – przyjęcie zaświadczenia o wynagrodzeniu zastępczym wystawionego przez (...) spółka z o.o. w Ś., który należał do jednego zrzeszenia razem z macierzystym zakładem pracy ubezpieczonego , w którym istniała tożsamość zasad wynagradzania z uwagi na obowiązywanie takich samych regulaminów i układów zbiorowych pracy oraz tożsamość stanowisk wynikająca z tożsamości branży ,w której działały te zakłady.

Do ustalonych w w/w sposób kwot wynagrodzenia zastępczego za okresy urlopów bezpłatnych ubezpieczonego, dla pozostałych okresów z lat 1976-1979 tj. okresów przepracowanych w kraju w macierzystym zakładzie pracy, Sąd przyjął wartości wynikające z ustaleń biegłej sądowej księgowej – a wyrażonych tabelarycznie na k. 230 akt sprawy, opisanych również w punkcie III.4 opinii. W przypadku 1976 r. oznacza to wynagrodzenie ustalone na podstawie angaży w kwocie 9.249,43 zł, w tym: 8.055,60 zł płacy zasadniczej, 805,56 zł dodatku stażowego oraz 288,27 zł deputatu węglowego (omówiony szerzej w punkcie III.8 opinii). W przypadku 1977 r. wynagrodzenie ustalone na podstawie angaży w kwocie 3.947,38 zł, w tym: 3.479,80 zł płacy zasadniczej, 347,98 zł dodatku stażowego oraz 119,60 zł deputatu węglowego. Odnośnie 1978 r. wynagrodzenie ustalone na podstawie angaży w kwocie 18.634,67 zł, w tym: 17.708 zł płacy zasadniczej, 730,80 zł dodatku stażowego oraz 195,87 zł deputatu węglowego. Wreszcie dla 1979 r. wynagrodzenie ustalone na podstawie angaży w kwocie 44.088,57 zł, w tym: 38.440 zł płacy zasadniczej, 3.844 zł dodatku stażowego oraz 949,57 zł deputatu węglowego oraz 855,00 zł premii .

Łącznie zatem dla lat 1976-1979 Sąd Okręgowy przyjął każdorazowo dwa składniki, w sumie dające wartość wynagrodzenia uzyskanego przez ubezpieczonego – z jednej strony przyjęte dla okresów pracy eksportowej wynagrodzenie zastępcze (k. 190 akt sprawy), z drugiej strony przyjęte dla okresów pracy w kraju wynagrodzenie ustalone przez biegłą sądową w ramach jej opinii (k. 230 akt sprawy). Na ich podstawie obliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z poszczególnych w/w lat kalendarzowych (1970- 1980 oraz 2001-2006, 2008-2009 ) ustalony jako iloraz sumy wskaźników z poszczególnych lat oraz ilości lat (20) wynosi 78,05% - jest wyższy od ustalonego w spornej decyzji (61,39%) – które to ustalenie w ocenie Sądu determinuje zasadność częściowego uwzględnienia odwołania skarżącego .

Sąd Okręgowy zwrócił nadto uwagę, iż biegła sądowa w swojej opinii ( k. 218-230 akt sprawy ) zastrzegła również, iż nie uwzględniła w wynagrodzeniu za okres od do 31 października 1979r. ewentualnie wypłaconych ubezpieczonemu premii z uwagi na brak dokumentacji potwierdzającej jej wysokość oraz regulaminu premiowania (pomimo adnotacji w świadectwie pracy „plus premia regulaminowa”) (punkt III.9 opinii – k. 227-228 akt sprawy).

Powyższe stanowisko zmodyfikowała w opinii uzupełniającej. Odnosząc się do faktu nie uwzględnienia przez Sąd opinii uzupełniającej biegłej w zakresie dotyczącym premii dla porządku na wstępnie wskazać należy, iż premia jako składnik wynagrodzenia, będący w konsekwencji podstawą wyliczenia wysokości świadczenia emerytalnego, może zostać uwzględniona do ustalenia wysokości tegoż wynagrodzenia tylko w okresach, które potwierdzone są odpowiednimi dokumentami – nie zaś, jak to uczyniła ostatecznie biegła sądowa, na zasadzie hipotetycznego uśrednienia i zastosowania premii z jednej części okresu do całości okresu badanego.

W powyższym zakresie należy jednoznacznie wskazać, iż nie sposób jest zgodzić się z tak przyjętym założeniem – tj. przyjęciem dla potrzeb obliczeń przez biegłą, iż premię miesięczną w wysokości 10% wynagrodzenia zasadniczego wnioskodawca pobierał przez cały okres zatrudnienia od dnia 01 września 1967 r. do dnia 31 października 1979 r. – skoro sama biegła wskazuje, iż fakt uzyskania tejże premii we wskazanej w opinii wysokości 855,00 zł wynika z zapisów na oryginalnej karcie wynagrodzeń za 1980r. a przyznanie premii znajduje oparcie w zapisie w angażu z dnia 12 listopada 1979 r. o wysokości premii tj. do 10% od dnia 01 listopada 1979 r. (punkt III.10 opinii – k. 228 akt sprawy), zatem jedynie zasadnym było przyjęcie danych o premii za 1979 roku we wskazanym zakresie , nie zaś za cały okres lat 1967-1979.

Równocześnie z powyższego ustalenia wynika niejako błędność wyliczeń – zarówno pozwanego organu (k. 329, 339-340 akt sprawy), jak i ubezpieczonego (k. 356, 359 akt sprawy) – dokonywanych po wydaniu opinii uzupełniającej przez biegłą (k. 282-291 akt sprawy), bowiem za punkt wyjścia w swoich obliczeniach strony przyjmowały wynik obliczeń biegłej – obarczonych, jak wskazano wyżej, w ocenie Sądu błędem z powodu nieuzasadnionego doliczenia w całym spornym okresie 10% premii. Mając na uwadze powyższe, ustalenie odpowiednio wskaźnika wartości podstawy wymiaru na poziomie 80,41% (pozwany – k. 339-340 akt sprawy) lub 80,48% (ubezpieczony – k. 359 akt sprawy) należało uznać za błędne – zaś żądanie w zakresie ustalenia tejże wartości powyżej 78,05% za niezasadne .

Biegła sądowa księgowa w opinii uzupełniającej (k. 250-251 akt sprawy) odniosła się również do zagadnienia nie uwzględnienia ubezpieczonemu wynagrodzenia za grudzień 1977 r. w kwocie 5.200 zł – pomimo przedłożonego w tym zakresie zaświadczenia z dnia 28 lutego 1978 r. (k. 67 akt rentowych).

W pierwszej kolejności w tym zakresie należy wskazać, iż Sąd świadomie sformułował tezę dowodową w ramach postanowienia z dnia 25 stycznia 2013 r. (k. 192-193 akt sprawy) „z uwzględnieniem (…) zaświadczenia o zarobkach z dnia 28 lutego 1978 r. (k. 67 akt rentowych) za miesiące styczeń i luty 1978 r. w wysokości po 5.200 zł”. Pomimo bowiem jednoznacznej treści wspomnianego dokumentu – potwierdzenia przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego z ostatnich 3 miesięcy (zatem grudnia 1977 r. oraz stycznia i lutego 1978 r.) w kwocie 5.200 zł – zdaniem Sądu brak jest podstaw do uznania dokumentu za miarodajny i wiarygodny w sytuacji, kiedy przedłożone akta osobowe J. G. wskazują na fakt, iż powrócił on do pracy (jak wynika ze świadectwa pracy) od dnia 22 listopada 1977 r. i przebywał na urlopie do końca grudnia 1977 r. Skoro zatem istnieje sprzeczność między aktami osobowymi a zaświadczeniem, Sąd uznał zaświadczenie za dowód w sprawie w zakresie, w jakim potwierdza ono zarobki ubezpieczonego w okresie, w którym z pewnością faktycznie wykonywał ponownie pracę w kraju na rzecz pracodawcy tj. od stycznia do lutego 1978 r. – celowo w tezie dowodowej wyłączając z zakresu badania przez biegłą w kontekście omawianego zaświadczenia właśnie miesiąc grudzień 1977 r. W konsekwencji zaś, wbrew twierdzeniom skarżącego, nie został on „pozbawiony możliwości naliczenia podstawy emerytury od wysokości zarobków w kwocie 5.200 zł również za miesiąc grudzień 1977 r.” (k. 258 akt sprawy), albowiem biegła wykonała opinię zgodnie z tezą dowodową postanowienia Sądu , który w oparciu o przedłożony materiał dowodowy poczynił w tym zakresie wiążące ustalenia.

Mając na uwadze treść opinii biegłej z zakresu księgowości ( k. 218-230 oraz k. 250-251 ) ocenianą przez Sąd za miarodajną dla rozstrzygnięcia sprawy - z zastrzeżeniami jak wyżej ,Sąd w myśl art. 217 § 3 k.p.c. pominął wniosek ubezpieczonego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu księgowości w innym skaldzie osobowym, sformułowany w ramach zarzutów do opinii biegłej sądowej księgowej (k. 258 akt sprawy). W tym zakresie Sąd przyjął, iż ustalenia i wyliczenia biegłej sądowej (szczególnie na k. 230 akt sprawy) w zakresie uznanym przez Sąd za wiarygodne i miarodajne – łącznie z ustalonymi kwotami przyjętymi jako zarobki zastępcze za okres pracy eksportowej (k. 190 akt sprawy) stanowią wystarczającą podstawę do wydania orzeczenia i rozstrzygnięcia o zasadności odwołania skarżącego.

Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2012 r. (k. 121 akt sprawy) oddalił wniosek ubezpieczonego o dopozwanie Zarządu (...) S.A. jako następcy prawnego pracodawcy (k. 101 akt sprawy). Instytucja dopozwania uregulowana jest w art. 194 § 1 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Osoba wezwana do udziału w sprawie na wniosek pozwanego może domagać się zwrotu kosztów wyłącznie od pozwanego, jeżeli okaże się, że wniosek był bezzasadny.

W ocenie Sądu nie może budzić wątpliwości, iż stroną pozwaną w sprawie jest jedynie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. jako organ rentowy, który wydał sporną decyzję dotyczącą ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego ubezpieczonego . Wysokość zarobków jest jedynie elementem koniecznym do ustalania wysokości świadczenia a ustalenia tej decyzji w żadnym zakresie nie mają bezpośredniego wypływu na prawa i obwiązki wskazanego zakładu pracy.

W tym miejscu zwrócić także należy uwagę na to, iż zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Należy podkreślić, że zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 września 2007 r. OTK-A 2007/8/97 powyższy przepis należy rozumieć w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nie ustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy.

Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie okoliczności, na podstawie których Sąd uznał odwołanie ubezpieczonego za częściowo zasadne , zostały ostatecznie wyjaśnione w drodze uzupełnienia materiału dowodowego w toku postępowania sądowego o dokumentację złożoną po wydaniu spornych decyzji wskazaną wyżej oraz wynikającą z w postanowień dowodowych sądu w toku sprawy , co uzasadnia zastosowanie dyspozycji art. 118 ust. 1a ustawy poprzez wnioskowanie a contrario.

Mając powyższe ustalenia i rozważania na uwadze, Sąd działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami w punkcie 1 wyroku zmienił zaskarżoną decyzję pozwanego organu rentowego z dnia 21 czerwca 2011 r. w ten sposób, że zobowiązał pozwany organ rentowy do ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonego J. G. przy uwzględnieniu najkorzystniejszego wariantu, przyjmując do ustalenia wysokości emerytury wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 78,05%.

Uznając , iż pozostałe zarzuty ubezpieczonego do zaskarżonej decyzji nie zasługują na uwzględnienie, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. oraz uwzględniając powyższe przepisy Sąd Okręgowy w punkcie 2 wyroku odwołanie skarżącego w pozostałym zakresie.

Działając na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy, Sąd wnioskując a contrario, w punkcie 3 wyroku nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego organu ubezpieczeniowego za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, mając na uwadze fakt, iż dopiero wyniki niniejszego sądowego postępowania dowodowego (zgromadzone nowe dokumenty oraz opinie biegłej sądowej księgowej) pozwoliły na poczynienie wiążących ustaleń w zakresie faktycznych zarobków ubezpieczonego ze spornego okresu, stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, a mającej kluczowy wpływ na wysokość wnioskowanego świadczenia.

W punkcie zaś 4 wyroku Sąd Okręgowy na zasadzie art. 477 ⁹ § 1 k.p.c. przekazał do pozwanego organu rentowego wniosek J. G. o wyrównanie świadczenia emerytalnego od dnia 01 lipca 2011 r. i wypłatę zaległego świadczenia wraz z ustawowymi odsetkami (k. 181 i 356 akt sprawy) – mając na uwadze, iż są to żądania nowe, które nie były przedmiotem oceny pozwanego, zaś Sąd w niniejszym postępowaniu jest uprawniony jedynie do badania rozstrzygnięć organu zawartych w oznaczonej przez skarżącego decyzji.

SSO Monika Popielińska